„Kto ratuje jedno życie, ratuje cały świat”

Ten zapożyczony z żydowskiego Talmudu napis widnieje na medalach przyznawanych osobom, które w czasie II wojny światowej ratowały Żydów. Judaizm naucza, że jeśli człowiek niszczy jedno życie, to jest tak, jakby zniszczył cały świat. A jeśli człowiek ratuje jedno życie, to jest tak, jakby uratował cały świat.

Medal „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata” został ustanowiony w 1963 r. przez izraelski parlament Kneset. Kapituła Instytutu Pamięci Yad Vashem przyznaje wyróżnienie osobom i rodzinom, które z narażeniem własnego życia ratowały przedstawicieli ludności żydowskiej z Holokaustu w okupowanej przez Niemców Europie.

Brzozowskie Muzeum Regionalne z okazji przypadającej w bieżącym roku 80. rocznicy wybuchu II wojny światowej prezentowało we wrześniu i do połowy października wystawę czasową ze zbiorów Instytutu Pamięci Narodowej (IPN) poświęconą Polakom ratującym Żydów w czasie okupacji niemieckiej. Składały się na nią plansze z archiwalnymi fotografiami i dokumentami ukazującymi działania naszych rodaków, którzy starali się ocalić „braci starszych w wierze” podczas Zagłady zarówno w sposób zorganizowany (działalność „Żegoty”), jak też indywidualny. Obok sylwetek osób represjonowanych za tę pomoc przez niemieckich okupantów, wystawa dokumentowała starania Polaków ratujących Żydów poza granicami kraju, rolę duchowieństwa, powojenne kontakty ocalonych i ich dobroczyńców oraz losy ukrywanych przez Polaków dzieci żydowskich.

Ekspozycja przybliżała działania takich postaci jak: Tadeusz Pankiewicz z krakowskiej apteki „Pod Orłem”, piosenkarz Mieczysław Fogg, Władysław Baroszewski, kurier Jan Karski czy rodzina Ulmów. Dzięki niej zwiedzający mogli lepiej zrozumieć znaczenie honorowego tytułu „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”. Wystawa przygotowana została przez rzeszowski oddział Instytutu Pamięci Narodowej, a w tym autorkę scenariusza wystawy dr hab. Elżbietę Rączy. Konsultacji merytorycznej udzieliła dr Aleksandra Namysło. Na ekspozycji wykorzystano między innymi zbiory IPN oraz Instytutu Yad Vashem.

Oficjalne otwarcie ekspozycji w murach brzozowskiego muzeum nastąpiło we wtorek, 10 września, i połączone było z prelekcją adiunkta Mateusza Podkula zatytułowaną „Polscy »Sprawiedliwi wśród Narodów Świata«”, poprzedzoną wprowadzeniem dyrektor Agnieszki Adamskiej, która powitała także przybyłe osoby – zainteresowane zagadnieniem. Podczas prezentacji słuchacze mieli okazję poszerzyć wiedzę na temat ludzi, którzy narażali życie własne i najbliższych, aby w nieludzkim czasie ratować swoich żydowskich sąsiadów. Warto dodać, że w gronie ponad 26 tys. osób z całego świata uhonorowanych medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata” Polakom przyznano 7 tys. Wyróżnień. Osób pomagających Żydom było wiele więcej i dzięki ich wsparciu okupację przetrwało ok. 35 tys. przedstawicieli społeczności żydowskiej. Wedle ostatnich badań w wyniku niemieckich represji ok. 500 Polaków zginęło z powodu ukrywania Żydów czy też pomagania im w inny sposób. Ale zdarzały się wyjątki, np. rodzina Gargaszów z Brzozowa, początkowo skazana na śmierć za ukrywanie Heni Katz, ostatecznie przetrwała wojnę. Tę historię, a także inne dotyczące Sprawiedliwych z okolic Brzozowa można było usłyszeć na muzealnym spotkaniu.

MWP

fot. Marek Marański